IEEE Poland Section

Najwyższe odznaczenie IEEE dla trzech polskich matematyków za złamanie po raz pierwszy kodów niemieckiej maszyny szyfrującej ENIGMA

IEEE Board of Directors przyznało na swoim posiedzeniu w dniu 29 maja 2014r . najwyższe odznaczenie IEEE „Milestone” trzem polskim matematykom, którzy w latach 1932 -39 złamali po raz pierwszy kody niemieckiej maszyny szyfrującej ENIGMA.

Odsłonięcie obelisku/kamienia „milowego” z tablicami w j. angielski i w j. polskim, informującymi o nadanym odznaczeniu, odbyło się w dniu 5 sierpnia 2014 r. przed gmachem Instytutu Matematycznego PAN przy ul. Śniadeckich 8 w Warszawie. Odsłonięcia dokonał Prezydent IEEE prof. J. Roberto de Marca wspólnie z V-Prezydentem m.st. Warszawy Wiesławem Paszyńskim, córką jednego z matematyków – Mariana Rejewskiego p. Janiną Sylwestrzak i Przewodniczącym Polskiej Sekcji IEEE prof. Ryszardem Jachowiczem.

W uroczystości ponadto uczestniczyło wielu najwyższych przedstawicieli IEEE a wśród nich Vice – Prezydent IEEE prof. Jacek Żurada, IEEE Dyrektor Div.IV prof. Józef Modelski, IEEE Dyrektor Regionu Europy, Afryki i Bliskiego Wschodu prof. Martin Bastiaans i jego następca prof. Costas Stasopoulos. W uroczystości wzięli również Chairs de Affairs Ambasady Republiki Francji – Philippe Cerf oraz Pierwszy Sekretarz Ambasady Wielkiej Brytanii – David Wallace. Ze strony polskiej obecni byli członkowie Zarządu Polskiej Sekcji IEEE, przedstawiciele najwyższych władz: Polskiej Akademii Nauk z Prezesem prof. Miachałem Kliberem i Dziekanem IV Wydz. Prof. Marianem Kaźmierkowskim, Naczelnej Organizacji Technicznej z Prezesem mgr. Ewą Mankiewicz-Cudny, Stowarzyszenia Elektryków Polskich z Prezesem dr. Piotrem Szymczakiem. Uroczystość odbyła się w oparciu o ceremonię wojskową z wartą honorową włącznie. Ocenia się, że w uroczystości tej uczestniczyło około 250 osób. Moment odsłonięcia obelisku mieszkańcy Warszawy przyjęli wielkim aplauzem.

Na obelisku umieszczone są dwie tablice odlane z brązu, z równoważnym tekstem w j.angielskim i w j.polskim, których brzmienie jest następujące:

Złamanie po raz pierwszy kodów Enigmy
przez zespół matematyków z polskiego Biura Szyfrów
w latach 1932-1939

„Polscy matematycy Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski z krajowego Biura Szyfrów złamali kody maszyny szyfrującej Enigma. Pracując razem z inżynierami fabryki AVA w Warszawie, zbudowali „bombę” – pierwszą maszynę deszyfrującą kody Enigmy. Ich osiągnięcia były podstawą do dalszych prac Brytyjczyków nad deszyfracją, które w okresie późniejszym przy udziale Amerykanów, przyczyniły się do zakończenia II-giej Wojny Światowej”.

Ceremonię odsłonięcia obelisku poprzedziło Międzynarodowego Seminarium Naukowe „From the First Breaking of Enigma Codes to Modern Cryptography”, które odbyło się w Sali Senatu Politechniki.

• „The Polish Solution of the German Enigma Machine: The Beginning of Allied Successes Against Enigma” – Prof. dr Chris Christensen, Northern Kentucky University, USA;
• „The Way to the First Breaking of the Enigma Cipher” – Prof. dr hab. Janusz Stokłosa, Politechnika Poznańska;
• „Cryptography from Art to Science”- Prof.dr hab. Stefan Dziembowski, Uniwersytet Warszawski;
• „National Centre of Cryptology as the successor of the Polish cryptology tradition”- Płk.Zbigniew Klonowski, Narodowe Centrum Kryptologii, Warszawa.

Nad całą uroczystością a w szczególności nad budową obelisku/Kamienia Milowego patronat honorowy objęła Prezydent m.st.Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz.

Starania Polskiej Sekcji IEEE

Polska Sekcja IEEE od wielu lat podejmowała starania o przyznanie najwyższego odznaczenia IEEE – MILESTONE dla polskich matematyków, którzy pierwsi złamali kody ENIGMY. Z jednej strony chodziło o nagrodzenie wybitnych matematyków za ich osiągnięcia zarówno naukowe jak i inżynierskie a z drugiej strony o „wyprostowanie” przy tej okazji historii, gdyż przez wiele lat obiegowa informacja funkcjonująca na świecie przyznawała te zasługi tylko Brytyjczykom i Amerykanom.

Przyznanie IEEE Milestone polskim matematykom poprzedzone było szczegółowym badaniem Komisji Historycznej IEEE. Przyznanie tego odznaczenia Polakom kładzie więc kres zafałszowanym na świecie informacjom w sprawie złamania kodów Enigmy i stanowi punkt wyjścia i odniesienia do wszelkich możliwych sprostowań w tej sprawie.

Światowi historycy są zgodni co do tego, że gdyby kody niemieckiej maszyny szyfrującej nie były złamane to nie doszłoby do lądowania aliantów w Normandii, są również zgodni co do tego, że złamanie tych kodów a w efekcie znajomość niemieckich meldunków i rozkazów wojennych skróciło II-gą Wojnę Światową o 2-3 lata. Niektórzy z tych historyków uważają, że gdyby Enigma nie była złamana to Hitler mógł wygrać II-gą Wojnę Światową. W tym kontekście przyznanie w końcu Polakom złamania kodów Enigmy, oznacza jeszcze jeden ogromny wkład Polaków w zwycięstwo nad faszyzmem w II-giej Wojnie Światowej.

Krótki rys historyczny

Maszyna szyfrująca Enigma jest elektromechaniczną maszyna kryptograficzną, której sekwencja cyfrowa jest generowana przez obrót rotorów. Została opracowana przez niemieckiego inżyniera Artura Scherbiusa w 1918r. Od 1926 roku najpierw Niemiecka Marynarka Wojenna a od 1928 r Reichswehr’a rozpoczęły jej użytkowanie.

Polskie Siły Zbrojne potrafiły docenić wagę dekryptażu meldunków wroga na podstawie zwycięstwa odniesionego nad Bolszewikami w Bitwie Warszawskiej w 1920 r. Polscy matematycy w szeregach polskiej armii potrafili wtedy „złamać” stosunkowo proste szyfry rosyjskie i czytać rosyjskie meldunki wojskowe w trakcie bolszewickiej ofensywy.

W czasie lat 30-tych trzech polskich matematyków: Marian Rejewski (1905-1980), Henryk Zygalski (1907-1978) i Jerzy Różycki (1909-1942) złamali po raz pierwszy kody niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma i odczytali w końcu 1932 r. meldunki kodowane przez Enigmę. Współpracując z inżynierami z fabryki radioodbiorników AVA zbudowali pierwszą maszynę do dekryptażu pod nazwą „bomba”, która była pierwszą maszyną analityczną do deszyfracji Enigmy.

W końcu lat 20-tych wywiady innych państw podjęły również działania nad deszyfracją Enigmy, jednak po pewnych próbach doszły do wniosku, że nie ma szans na złamanie tych kodów. W 1932 roku matematyk Marian Rejewski ustalił sposób okablowania rotorów w maszynie Enigma wspomagając się uzyskanymi od wywiadu francuskiego dwoma niemieckimi instrukcjami, opisującymi sposób obsługi maszyny Enigma. Na tej bazie opracował system równań matematycznych, których niewiadomymi były poszukiwane permutacje. Polscy kryptolodzy opracowali też kilka technik umożliwiających odczytanie kluczy do maszyny Enigma, które były zmieniane prze Niemców co 24 godziny. Między innymi M. Różycki opracował „metodę zegarową”, a H. Zygalski opracował system kart perforowanych. Współpracując z inżynierami Fabryki Radioodbiorników AVA w Warszawie podjęto produkcję maszyn deszyfrujących „bomba”.

25 lipca 1939 roku Polskie Biuro Szyfrów przekazało przedstawicielom wywiadu Francji i Wielkiej Brytanii po jednej maszynie deszyfrującej ” bomba” i dokumentację techniczną, umożliwiającą prace na tych maszynach oraz sposób odczytywania klucza ustalanego przez Niemców na dany dzień.

Po ataku Niemiec na Polskę 1 września 1939 roku, w ramach ewakuacji Rządu Polskiego, trzej matematycy z Biura Szyfrów zostali ewakuowani przez Rumunię do Francji.

W początkowym okresie wojny Francja nie godziła się na przekazanie Rejewskiego, Zygalskiego i Różyckiego do Wielkiej Brytanii, zatrudniła ich we francuskim ośrodku dekryptażu w Bruno (w Chateau de Bois-Vignolles w miejscowości Gretz-Armainvilliers k/Paryża) i w trakcie ataku Niemiec na Francję ewakuowała ich do Algierii.

W okresie późniejszym przeniesiono ich ponownie na południe Francji, przy czym w czasie ewakuacji do Francji statek, którym płynął Różycki został zatopiony i J. Różycki zginął. Następnie Zygalski i Rejewski zostali ewakuowani na początku 1943 roku do Hiszpanii, gdzie zostali aresztowani i po spędzeniu około trzech miesięcy w więzieniu hiszpańskim zostali przez Polski Czerwony Krzyż uwolnieni a na początku maja przewiezieni do Wielkiej Brytanii.

Kryptolodzy angielscy z matematykiem Alanem Turingiem na czele w Bletchley Park, Wlk. Bryt. (od końca lat 30-tych) jak i kryptolodzy amerykańscy z Joseoh Desch’em z Naval Computing Machine Laboratory w National Cash Register Company w Dayton, Ohio, USA (od 1943 r.) podjęli dalsze prace nad dekryptażem kolejnych wersji Enigmy opierając się na doświadczeniach Polaków. Jedni i drudzy nazwali swoje maszyny do dekryptażu, podobnie jak Polacy, „bomba” (ang. bombe).

Dzisiaj historycy są zgodni, że gdyby nie było złamania kodów Enigmy to nie byłoby lądowania aliantów w Normandii a II-ga Wojna Światowa trwałaby 2-3 lata dłużej. Złamanie kodów Enigmy uratowało parę milionów istnień ludzkich od śmierci i zagłady.

Dokonania polskich matematyków w złamani po raz pierwszy kodów niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma, jest jednym z wielu udziałów Polaków w walce z niemieckim faszyzmem i zwycięstwem w II-giej Wojnie Światowej, a kto wie czy nie najważniejszym.

Bibliografia

w języku angielskim

• Rejewski M.: Memories of my work at the Cipher Bureau of the General Staff Second
• Department 1930–1945, Adam Mickiewicz University Press, 2013
• Friedrich L. Bauer: Decrypted secrets. Berlin: Springer, 2000. ISBN 3-540-66871-3.
• David H. Hamer, Geoff Sullivan, Frode Weierud: Enigma Variations: an Extended Family of Machines. „Cryptologia”. 22(3), 1998.
• Stripp Alana: The Enigma Machine: Its Mechanism and Use. W: F. H. Hinsley, Alan Stripp:Codebreakers: The Inside Story of Bletchley Park. 1993.
• Louis Kruh, Cipher Deavours: The Commercial Enigma: Beginnings of Machine Cryptography. „Cryptologia”. 26(1), 2002.
• Władysław Kozaczuk: The origins of the Enigma/ULTRA.
• Philip Marks, Frode Weierud: Recovering the Wiring of Enigma’s Umkehrwalz A. „Cryptologia”. 24(1), styczeń 2002.
• Michael Smith: Station X : the codebreakers of Bletchley Park. London: Channel 4 Books, 2000. ISBN 0-7522-7148-2.
• Władysław Kozaczuk, Jerzy Straszak: Enigma: How the Poles broke the Nazi code. New York: Hippocrene Books, 2004. ISBN 0-7818-0941-X.
• Marian Rejewski: An Application of the Theory of Permutations in Breaking the Enigma Cipher. „Applicationes Mathematicae”. 16(4), s. 543-559, 1980.
• Gordon Welchman: From Polish Bomba to British Bombe: the Birth of Ultra. Intelligence and National Security, 1986.

w języku polskim

• Ryszard Woytak: Werble historii. Bydgoszcz: ZPW, 1999. ISBN 83-902357-8-1.
• Andrzej Pepłoński: Kontrwywiad II Rzeczypospolitej. Warszawa: Dom Wydawnicy „Bellona”, 2002. ISBN 83-11-09280-X.